تحقیق ارش در فقه و قانون مجازات اسلامی

فهرست مطالب

چکیده

مقدمه

الف-بیان مسئله

ب-پیشینه تحقیق

ج-سوالات تحقیق

د- فرضیه ها

ه-اهداف پژوهش

و-روش تحقیق

ز-سازماندهی تحقیق

فصل اول

مفاهیم و مبانی ارش در فقه و قانون مجازات اسلامی

مبحث اول- مفاهیم و تعاریف

گفتار اول- تعریف لغوی و اصطلاحی ارش

الف-تعریف لغوی ارش

ب-تعریف اصطلاحی ارش:

گفتار دوم- مفاهیم مرتبط با ارش

الف-حکومت

ب- اجتهاد

ج- دیه

د مقایسهای میان ارش و مفاهیم مشابه

مبحث دوم: مستندات فقهی قاعده ارش

گفتار اول- مستندات قاعدهارش در فقه امامیه

الف- مستندات

گفتار دوم- مستندات قاعده ارش در فقه سنت

فصل دوم

ماهیت و قاعده ارش در فقه و قانون مجازات اسلامی

مبحث اول- ماهیت و قاعده ارش در فقه امامیه و اهل سنت

مبحث دوم- ماهیت و قاعده ارش در قانون مجازات اسلامی

مبحث سوم- تفاوت های دیه و ارش

گفتار اول- تفاوت دیه و ارش از لحاظ تعریف

گفتار دوم- تفاوت دیه و ارش از نظر کیفیت پرداخت

گفتار سوم- تفاوت دیه و ارش از نظر مهلت پرداخت

گفتار چهارم- تفاوت دیه و ارش از نظر قابلیت تجدیدنظرخواهی

گفتار پنجم: تفاوت دیه و ارش از نظر مسئول پرداخت

فصل سوم

شیوه محاسبه ارش

مبحث اول - شیوه محاسبه ارش در فقه و قانون مجازاتت اسلامی

گفتار اول : محاسبه ارش در فقه امامیه و اهل سنت

گفتار دوم - شیوه محاسبه ارش در قانون مجازات اسلامی

الف-تعیین ارش به وسیله کارشناس

ب-تعیین ارش به وسیله حاکم

ج-مصالحه

مبحث دوم - حد و اندازه ارش

الف- فقه امامیه

ب-فقه اهل سنت

نتیجه گیری

منابع

***************

بخشهایی از متن تحقیق

چکیده

یکی از مهم ترین قواعد حاکم بر دیات، قاعدهارشوحکومتاست. ارش جبران خسارت وارده بر جسم انسان است که قیمت آن معین نشده باشد این قاعده جزو مسلمات فقیه شیعه بوده که به اجماع فقها مورد قبول می باشد، منتها در مسائل و مصادیق آن اختلاف نظر وجود دارد.

دیه برخی جنایت ها که در شرع مشخص شده است به دست ما نرسیده است و چون حق منجی علیه هدر نمی رود، باید آن را جبران کرد. میزان جبران را، ارش می گویند اما معنای این حرف این نیست که ارش به دست آمده همان میزان معین شرعی باشد؛ بلکه ممکن است با آن مساوی، کمتر یا بیشتر باشد. بنابراین قاعده ارش همانند اصاله الاحتیاط و ... از زمره دله فقاهتی است و نه ادله اجتهادی. به عبارت دیگر دیه برخی جنایات به دست ما نرسیده است و ما در مقام نظر نمی دانیم دیه آنها چقدر است اما چون در مقام عمل نمی توانیم متوقف باشیم ناگزیریم که با ارش آن را جبران کنیم.

مقدمه

بی تردید یکی از نیازهای بشر وضع نمودن قوانینی جهت بازداشتن از بزهکاری و قتل و جنایت است و پر واضح هر اجتماعی برای تکامل و بالندگی نیازمند قوانینی کارآمد، همه جانبه، مترقی، عدالت گستر و تامین کننده امنیت و مصونیت انسانهاست. خوشبختانه نظام حقوقی اسلام به ویژه دستورهای جزایی، از جمله حدودیات، برخوردار از این ویژگی ها و اوصافی است که هر یک از آنها در برتری سیستم احکام جزایی اسلام بر دیگر سیستم ها نقش بسزایی دارد از طرف دیگر دین اسلام برای انسان ارزش و جایگاهی والا قائل است که هیچ چیز نمی تواند با او برابری بکند و به همین جهت در قرآن آمده است:

ومن اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرائیل انه من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکانها قتل الانسان جمیعاً و من احیاها فکأنما احیا الناس جمیعاً ؛ .

بدین سبب بر بنی اسرائیل چنین حکم نمودیم که هر کسی نفس را بدون حق قصاص و یا بی آنکه فسادی در روی زمین کند به قتل برساند مثل آن باشد که همه مردم را کشته و هر که نفسی را حیات بخشد مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.

از این استفاده می شود کشتن انسان جرم بزرگی است که جز با کشتن مجرم برطرف نمی شود با این وصف، شریعت مقدس اسلام بر پرداخت دیه توصیه کرده است تا از این طریق درهای رحمت و محبت گشوده شود بنابراین دیه نوعی عفو و رحمت را در پی دارد همان گونه که قصاص عدالت را در پی دارد و ارش نوعی مقدر دیه است که مورد اجماع همه فقها قرار دارد.

بیان مسئله

ارش در اسلام به این دلیل پیش بینی شده تا فردی که آسیب می بیند این آسیب را جبران کند و این جبران بخشی به معالجه خود فرد بر می گردد برخی از آسیب ها هم قابل جبران نیست و باید برای هر درآمد خود جایی را پیدا کند با این حال یکی از مباحث مورد اختلاف علمای شیعه و اهل سنت در فقه تعیین مقدار ارش است.

تعریف ارش در م 367 قانون مجازات اسلامی آمده است ماده 367 قانون مجازات اسلامی می گوید:هر جنایتی که بر عفو کسی وارد شود و شرعاً مقدار خاصی به عنون دیه برای او تعیین نشده بادش جانی باید ارش بپردازد .

اهداف پژوهش

بررسی مفهوم و ماهیت ارش در فقه تشیع

بررسی مفهوم و ماهیت ارش در فقه و مذاهب دیگر اسلامی

بررسی جایگاه ارش در مجموعه قانون مجازات اسلامی

روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع مطالعات توصیفی- تحلیلی است بر این اساس در این مطالعه از روش تحقیق کتابخانه ای استفاده شده است که در آن گردآوری اطلاعات با توجه به نوع تحقیق به روش کتابخانه ای و اسنادی بوده که حسب آن با مراجعه به منابع فقهی و حقوقی شامل کتابها، جمله های موجود در کتابخانه ها و همچنین سایت های اینترنتی مرتبط اطلاعات و مطالب مورد نیاز و مرتبط پژوهش گردآوری شده است. بدین صورت که بعد از ماخذ یابی کتب، مجلات و اسناد مربوط به موضوع، فهرست موقت از مطالب مورد نیاز را تهیه و مرحله فیش برداری شروع و مطالب در بخش ها مربوط جمع بندی و نتیجه گیری شده است.

مستندات فقهی قاعده ارش

بررسی تفاوت دیه و ارش: در این مبحث در پی ادلهای هستیم که فقها بر اساس آن گفتهاند برای هر جنایتی که دیه معینی ندارد، ارش لازم است. این مبحث را در دو قسمت گفتار اول فقه امامیه (الف) و گفتار اول فقه اهل سنّت پی می گیریم.

مستندات قاعده ارش در فقه امامیه

بند الف- مستندات

فقهای امامیه برای قاعده ارش به روایات، قاعده ضمان (اتلاف) و اجماع تمسک نمودهاند، گرچه مسلّم بودن این قاعده، اکثر فقها را از بحث و بررسی تفصیلی پیرامون مستندات قاعده بینیاز ساخته است.

1- روایات

1-1- روایات قاعده لایبطل

برخی فقهای امامیه برای این قاعده به روایاتی که بر عدم بطلان خون و حق مسلمان دلالت میکند، استناد نمودهاند . بر اساساین، قاعده ارش از مصادیق قاعده لایبطل دم امرء مسلم و لا یبطل حق امرء مسلم به شمار میرود. از جمله این روایات صحیحه ابیعبیده است:

قال: سالت ابا جعفر عن اعمی فقا عین صحیح، فقال انّ عمد الاعمی مثل الخطا، هذا فیه الدیه فی ماله، فان لم یکن له مال فالدیه علی الامام و لایبطل حق امرء مسلم....؛ ابی عبیده می گوید از امامباقرu درباره حکم نابینایی که چشم انسان سالمی را درآورده است پرسیدم. حضرت فرمودند: جنایت عمدی کور مانند جنایت خطایی است و برای این جنایت دیه در مال جانی لازم میشود، اگر مالی ندارد بر امام دیه لازم است و حقّ مسلمان باطل نمیشود.

...